Аё София мақоми музейдан яна масжидга ўзгартирилди

Туркия Олий маъмурий суди (Давлат кенгаши) 10-июл, жума куни Вазирлар Маҳкамасининг 1934 йил 24 ноябрдаги Аё Софияга музей мақомини берган қарорини бир овоздан бекор қилди, деб хабар беради Ҳурриет нашри. Бу собор яна масжидга айланишини англатади. Давлат кенгашининг хулосасида  Аё София кадастр ҳужжатларида масжид сифатида рўйхатга олинган ва бу мақом ўзгартирилмаган. Шу куни Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғон фармонга имзо чекди. «Аё Софияни Диянетга топширинг (Туркия Диний Ишлар Бошқармаси) ва уни ибодат учун очинг», — дейилади Туркия лидерининг твиттерида.

Халққа мурожаатида Эрдўған соборни масжидга айлантириш учун олти ой вақт кераклигини айтди. Бу вақтда у ерда тайёргарлик ишлари олиб борилади, чунки бино ичида баъзи бир камчиликлар мавжуд. «Биз бу ишларни мусулмонлар ва бошқа дин вакиллари келиб, ота-боболаримиз меросини қандай ҳимоя қилишимизнинг энг яхши намунасини кўришлари учун амалга оширамиз», деди Президент.

532 йилги ёнғиндан сўнг беш йил давомида қайта қурилган собор учун Византия империясининг уч йиллик бюджетини сарфланди. Иш архитекторлар Анфилиус Тралески ва Милет Исидори раҳбарлигида олиб борилди. Иккаласи ҳам математик, ўз даврларининг энг йирик назариётчилари ва олимлари эдилар. Соборнинг баландлиги 55,6 м, гумбаз диаметри 30 м дан ортиқ, майдони 7,5 минг м² дан ортиқ (узунлиги — 75,6 м, кенглиги — 68,4 м).

1453 йилда турклар томонидан Константинопол забт этилгандан сўнг, ибодатхонада христиан хизматлари тўхтатилди. Аё София тарихидаги сўнгги масиҳийлик хизмати шу йилнинг 29 майига тўғри келади.

Константинополни қўлга олингандан кейин турклар Аё Софиядан казармалар сифатида фойдаланмади, балки уни ислом дунёсининг асосий диний биносига айлантиришди.

Вақт ўтиши билан, турклар бинони ўзига хос тарзда лойиҳалаштирдилар. 19-асрнинг ўрталарида Аллоҳ, Муҳаммад, Хасан, Хусан ва тўрт халифа исмлари билан думалоқ қалқонларни қўйиш орқали ички макон ўзгарган.

Фрескалар ва мозаикаларнинг аксарияти 20-асрнинг бошларигача сақланган. Шунга қарамай, мозаик безакнинг катта қисми тиклаб бўлмайдиган даражада йўқолди. 1931 йилда Президент Мустафо Камол Отатуркнинг буйруғи билан Аё София ички маконининг тарихий дизайнини очиш амалга оширилди. У масжидни музейга айлантириш ташаббуси билан чиқди.

Шундай қилиб, 482 йил давомида масжид сифатида фаолият кўрсатгандан сўнг, Аё София Истанбулнинг энг муҳим диққатга сазовор жойи ва сайёҳларни жалб этадиган жой бўлиб хизмат қилди.

2014 йилда Аё Софиянинг масжидга айлантирилиши учун фаол кураш бошланди. 2016 йил Рамазон ойида соборда Қуръон ўқилди ва телевидение орқали намойиш этилди, бу эса Юнонистон Ташқи ишлар вазирлигининг салбий реакциясига сабаб бўлди. Туркия президенти Эрдўған 2019 йил март ойида Аё София мақомини музейдан масжидга ўзгартириш ниятини билдирган эди.